Kabała pojawiła się na arenie historii w XII wieku w Prowansji. Jednak tradycje, z których wyrosła, sięgają jeszcze epoki przed Chrystusem. Tajniki mistyczno-symbolicznej interpretacji Biblii, na jakich opiera się kabała, przekazywano przez setki lat jedynie ustnie. Według kabalistów, w Starym Testamencie, a zwłaszcza w Torze, każde bez wyjątku słowo ma głębokie, symboliczne znaczenie i czytelnikowi, który dysponuje kabalistycznym kluczem, wyjawia sekrety związków naszego uniwersum z wyższymi światami.
Kabała ma pozwalać na zdobycie prawdziwej wiedzy o świecie, człowieku i sprawach boskich. To sytuuje ją obok wielu innych ruchów, które upatrują zbawienia człowieka w konkretnej wiedzy, rzecz jasna, wiedzy „pełnej” – o tym, co zakryte, a nie wiedzy naukowej. Kabała jest więc w części swojej doktryny pokrewna gnozie, okultyzmowi, alchemii, teozofii, a nawet buddyzmowi.
Współczesna kabalistyka
Współcześnie kabała cieszy się na Zachodzie wielką popularnością, podobnie zresztą jak inne mistyczne i ezoteryczne ruchy. Rzecz jasna, powstają setki szemranej jakości dzieł, syntetyzujących wszelką wiedzę tajemną – kabałę, gnozę, okultyzm i filozofie Dalekiego Wschodu. Poważni kabaliści przestrzegają przed sięganiem do takich prac; nie tylko dlatego, że mogą one czytelnika zwyczajnie zwieść na manowce, ani dlatego, że przedstawiają niewątpliwie zafałszowany obraz kabalistyki. Kabaliści uważają mianowicie, że ich doktryny nie można nauczyć się z książek; nieodzowny jest osobisty i długotrwały kontakt z uczonym mistrzem. Takich jest jednak już bardzo niewiele; zwłaszcza dlatego, że od końca XIX wieku kabała straciła swoją, wcześniej bardzo silną, pozycję w judaizmie i została w istocie zepchnięta na margines oficjalnej religijności żydowskiej.
Zohar, „Biblia” kabalistów
Pomimo starożytnych początków, dopiero w XIII stuleciu powstała najważniejsza księga kabały, Zohar (tj. Księga Blasku). To wielotomowe dzieło napisane po aramejsku do dziś pozostaje centrum kabalistyki. Zgodnie z powszechnym w średniowiecznej kabale zwyczajem, autorstwo Zoharu przypisano Szymonowi ben Jochajowi, talmudycznemu mędrcowi z II w. Jednak w istocie Zohar wyszedł spod pióra Mojżesza z Leonu. Według Gershoma Scholema Zohar stał się „kanonicznym” dziełem kabały. Od niedawna Zachód ma ułatwiony dostęp do „Księgi Blasku”. W roku 2003 ukazał się pierwszy pełny przekład na angielski z komentarzem. W dodatku, wydanie to jest bilingwiczne, co dla znających choć nieco aramejski jest rzeczą nieocenioną. Wcześniej istniały jedynie przekłady częściowe. W Polsce jest dostępny wybór „Opowieści Zoharu. O Kabale i Zoharze” przygotowany przez Ireneusza Kanię.
Kabała jako droga do prawdziwej gnozy
Według kabalistów człowiek jest oddzielony od Boga prawdziwą przepaścią. W kabalistycznej wizji świata z jednej strony znajduje się nasz materialny kosmos, z drugiej zaś – En Sof, a więc Nieskończoność, niepojęty i niewysłowiony Bóg. Pomiędzy En Sof a światem człowieka istnieje dziesięć pośrednich światów. Kabaliści nazywają je sefirot, co dosłownie znaczy po prostu – liczby. Wstępnym zadaniem kabały jest poznanie i opisanie relacji, jakie zachodzą między naszym światem, dziesięcioma sefirot i En Sof.
Nad przepaścią oddzielającą człowieka od Boga pojawiają się jednak duchowe mosty. To poprzez sefirot, które można określić też jako swoiste „kanały mediacyjne” między En Sof a naszym uniwersum, objawia się Bóg. Kabała, chociaż uznaje starotestamentalny monoteizm, to uważa jednak, że Bóg w swoich historycznych przejawach jest de facto jedynie ograniczoną, emanacyjną w swojej naturze, formą Jedynego Boga. Człowiek w świecie materialnym nie może poznać Go w Jego naturze. Cokolwiek o Nim wiemy, zawdzięczamy owym objawieniom – ich natura jest jednak zwodniczo ambiwalentna. Wprawdzie objawienie pozwala nam pojąć coś z istoty Boga, ale jednocześnie, ukazując jedynie niewielki aspekt Boskości, zakrywa ono prawdziwą rzeczywistość. Według rabbiego Mojżesza Kordowero z XVI w., „wszelka manifestacja czynnika boskiego jest dysymulacją [tj. ukrywaniem], a wszelka dysymulacja jest manifestacją”.
Kabalistyczna teurgia
Wstępnym zadaniem kabały jest poznanie relacji między sefirot, En Sof a naszym światem. Wstępnym, bo przygotowuje ono drogę dla swoistej teurgii. Kabalista może bowiem wpływać na sefirot, by pobudzać, ułatwiać i wywoływać przejścia-mediacje pomiędzy poszczególnymi światami. Jako że kabaliści uważają, iż „wszystko wpływa na wszystko”, ich zdaniem każdy grzech, którego dopuszcza się człowiek, ma swoje negatywne skutki w wyższych światach; z kolei każdy pobożny czyn, bazujący na symbolicznej interpretacji biblijnego Prawa, przynosi światu pożytek, pozytywnie wpływając na relacje między En Sof, sefirot i naszym uniwersum. Kabała jest więc doktryną w pełni praktyczną; akceptuje np. wszystkie rytuały i tradycyjne akty kultowe judaizmu, ale nadaje im zupełnie nowy sens. Akty te stają się aktami teurgicznymi, naprawiając relację między poszczególnymi światami i przygotowując drogę dla powszechnego zbawienia.
Elitaryzm zbawienia
Naczelnym celem kabały jest więc zbawienie. Chociaż zwykli, pobożni ludzie według kabalistów również je osiągną, to będzie się ono jakościowo różnić od tego, jakiego dostąpią wtajemniczeni. Prosty lud, który kieruje podczas życia większość myśli ku światu materialnemu, dostąpi również zbawienia w wymiarze materialnym. Jeśli chodzi o Żydów, oznacza to, że lud będzie żył w zupełnym pokoju i we wielkiej pomyślności, ale natura rzeczy pozostanie dla niego taka sama. Tymczasem wtajemniczeni kabaliści osiągną przemieniony poziom rzeczywistości; czeka ich zbawienie duchowe, a nie materialne.
Źródła kabały – gnoza i neoplatonizm
Historia kabały zaczęła się już w starożytności. Podwaliny pod kabalistyczną doktrynę kładły żydowska apokaliptyka i gnoza, które rozwijały się jeszcze w czasach przed Chrystusem. Ze względu na raczej ustną i okrytą tajemnicą drogę przekazu wiedzy między nauczycielami a uczniami, badacze nie są w stanie opisać, jak dokładnie odbywał się rozwój tradycji do takiej formy, jaką obserwujemy w Prowansji w XII wieku .Jest jednak bezsprzecznym faktem, że kabała jest głęboko osadzona w starożytnej filozofii neoplatońskiej. Prócz słynnych pogan, jak Plotyn, Porfiriusz i Jamblich, za ważnych dla kabalistyki uznaje się też chrześcijańskich neoplatoników, choćby Maksyma Wyznawcę i Pseudo-Dionizego Areopagitę.
